रमा बिपिन (डोंगरे) मेधावी हिचो जल्म कर्नाटकांतल्या गंगामुळ गांवांत जालो. तिचे आवयचें नांव लक्ष्मीबाई डोंगरे आनी बापायचें नांव अनंतशास्त्री. अनंतशास्त्रींक त्या काळांत बायलांच्या बाबतींत पुरोगामी विचारांचे आशिल्ल्यान समाजांतल्या अस्तुरेक शिक्षणाचो लाव मेळचो अशें तांकां दिसताले आनी हेच विचार तांणी आपल्या घरांत रिंगयले. हे तांचे विचार फुडाराक इतिहासांत सुवर्ण अक्षरांनी बरयले. पयलींच्या काळार चलयांक हालीं सारकें मेकळेंपणान समाजांत वावुरपाची परवानगी नासली, तरीय आपली घरकान्न लक्ष्मीबाई आनी धूव रमाबायक वेद शास्त्रांचें शिक्षण तांणी दिलें. पयलींच्या काळांत, णव वर्सांचे पिरायेर चलयांचें लग्न करून दिवप हीच समाजाची रीत आशिल्ली. पूण अनंतशास्त्रीक हें मान्य नाशिल्ल्यान तांणी आपले धुवेचें लग्न इतल्या ल्हान वयार केलें ना. ह्या कारणांक लागून तांकां तांच्या समाजांतले लोक हिणसवपाक लागले. ते वेगवेगळ्या गांवांनी राबितो करपाक लागले. रमाबायक पुराणीक संस्कृत शिक्षण तशेंच तिका भरपूर शिकून ज्ञान घेवपाचो आदेश दिवपी तिचो बापूय चड काळ जगलो ना. रमाबाईचे आवय – बापूय भायर पडले.
आवय बापायचो सांगात शेणलो. मुखार तिचो व्हडलो भाव आनी रमाबाय कलकत्ता शारांत गेली. रमाबाईक तिचे आवय – बापाया कडल्यान, खास करून आई कडल्यान संस्कृत व्याकरण आनी साहित्याच्या शिक्षणाचो लाव जाल्लो आनी तांच्या संस्कृत भाशेचो प्रभाव पळोवन कलकत्ता शारांतल्या “सिनेट हॉलांत” तिका ‘पंडिता’ आनी ‘सरस्वती’ हो शीर्षक दिवन तिचो भोवमान केलो. त्या दिसा सावन तिका लोक पंडिता रमाबाई म्हूण वळखूंक लागले.
दीस उलगले, 1880 सालांत कलकत्त्यातले आदवोगाद बिपिन बिहारीदास मेधावी हांचे कडेन तांचें लग्न जालें. दुर्दैवान 1882 वर्सा तिच्या घरकाराक मरण आयलें. घरकारा फाटल्यान तिणें आपले चलयेक म्हणल्यार मनोरामाक घेवन कलकत्ता शार सोडलें आनी पुण्यांत येवन स्थायीक जाली.
अस्तुरे विशीं आदर आनी तांचेर जाल्लो अन्याय वा ह्या समाजाक ताचेर कशी जाप दिवप हे विचार ल्हानपणांतल्यान रिंगयल्ले आपल्या बापायचे संस्कार ती विसरली ना. पुण्यांत तिणें बालविवाह, पुनर्विवाह असल्यो घातक प्रथा पासून ह्या दुश्ट समाजाचे कडक नेम मोडपाचे यत्न सुरू केले. असो संघर्श करीत पुण्यांतल्यान ती अहमदनगर, सोलापूर, ठाणे, मुंबय, पंढरपुर, बार्शी हांगा ‘आर्य महिला’ समाजाची स्थापना केली. आपले विचार जगा मुखार दवरपाक तिणें बायलांचेर ‘स्त्रीधर्मनीति’ हें पुस्तक बरयलें. 1886 सालांत ती इंग्लंडाक गेली. थंय ‘चेल्टनहोम लेडीस कॉलेज’ महाविद्यालयांत तिणें संस्कृत शिकोवपाचें काम केलें. मुखार आपल्या स्त्री शिक्षण विशयाच्या कार्याक आदार मेळचो म्हूण ती अमेरीकेक गेली. थंय तिणें हिंदू बालविदवांच्या प्रस्नांचेर आवाज काडपी ‘द हायकास्ट हिंदू वुमन’ हें पुस्तक बरयलें. भारतांतल्यो समस्या तांणी थंयच्या लोकां मुखार मांडल्यो. बालविदवांच्या कार्यांत हातभार लावपाक अमेरिकी लोकांनी बॉस्टन थळांत ‘रमाबाई असोसिएशन’ ची स्थापनी केली. येत्या काळांत तिणें ‘युनायटेड स्टेट्सची लोकस्थिती आनी प्रवासवृत्त’ हें पुस्तक उजवाडाक हाडलें. मूळ हिब्रू भाशेंत आशिल्लो बायबल तिणें मराठींत अणकारीत केलो.
बायलांची चडांत चड उदरगत जावची म्हूण इंग्लीश तशेंच वैजकी अभ्यास करपाक ती आपले धुवे बरोबर इंग्लंडाक गेली. ह्या प्रवासाचो पुराय खर्च तिणें स्त्रीधर्मनीतीच्या पुस्तक विक्रेंतल्यान केलो. इंग्लंडाक ती वॉटिंज गांवच्या सेंट मेरी ह्या मठांत रावली. येशू ख्रिस्ताचो स्त्री विशीं आशिल्लो दृश्टीकोण तशेंच दया, आदर आनी मोगाची शिकवण पळोवन रमाबाई ख्रिस्ती धर्मा कडेन आकर्शीत जावन मुखार तिणें ख्रिस्ती धर्मांचो स्विकार केलो. 11 मार्च 1889 सालांत मुंबय तिणे ‘शारदा सदन’ नांवाची संस्था काडली तशेच 1890 नोव्हेंबर म्हयन्यांत ‘शारदा सदन’ पुण्यांत हाडले. शारदा सदन, शांतीसदन, प्रीतिसदन, ह्या सगळ्या सदनांत तिणें दुर्दैवी पिडीत बायलांक आदार दिलो. इतलेच न्हय तर सदनांतल्यो सगळ्यो बायलो स्वहिमतीर उब्यो रावच्यो म्हूण तांकां शाळेंतलें शिक्षण, शेतकाम, विणकाम, तशेंच दुयेंत मनशां खातीर रोयल्लीं फळां, भाजीपालो काडपाक शिकयलें. महाराष्ट्रांत बायलांचो भेस म्हळ्यार णववारी न्हेसप. बायलांनी णववारी सोडून पांचवारी न्हेसपाची चळवळ रमाबाईन आरंभ केली तशेंच ह्या संदर्भाचेर चर्चा सुरू जाली. त्या काळांत हो बदल घडोवन हाडप सोंपें नाशिल्ले तरीय ती फाटीं सरली ना. हांगा कपड्यांचो मुद्दो नासलो तर प्रस्न त्या अस्तुर्यांच्या स्वतंत्रतायेचो, स्वनिर्णयाचो आनी तांच्या हक्काचो आसलो.
समाजान वावर करतना भरपूर वारें, वादळ आयलें तरीय ती केन्नाच फाटीं सरली ना. समाजांतल्या बायलां खातीर तिचो वावर पळोवन ‘कैसर – ए – हिंद’ ह्या सुवर्ण पदकान तिका सन्मानीत केले. 1922 वर्सा केडगांवांत तिणें निमणो स्वास घेतलो.
अतिशा सुर्लीकार
#Pandita_Ramabai #Social_Worker #Women_Empowerment #Essay #Educational