(हो निबंद विद्यार्थ्यां खातीर फकत एक नमुनो. हो निबंद तश्या तसो घेवचो न्हय.)

गोरवां पाडवो म्हळ्यार राखण्यांचो आनी शेतकारांचो उत्सव. दिवाळी हो दीपउत्सव. फांतोडेर नरकासूर लासून घरांघरांनी दिव्यांची आरास, लिकपिकी लायटी, आंगणांत शेण सारोवन रांगोळी घालप, आकाशदिवे लावपाची पद्धत आसा. दिवाळी, लक्ष्मी पुजन, भाऊबीज, पाडवो सगळींच मनयतात. खरी पाडव्याची मजा तशेंच तांची प्रथा पळोवपाक गोंयच्या गांवगिर्‍या वाठारांनी वचपाक जाय. ती मजा स्वता अणभवल्यार खर्‍या अर्थान पाडवो मनयलो हाचें धादोसपण मनाक भोगतलें.

राखण्यांचो आनी शेतकारांचो उत्सव

गोरवां पाडवो म्हळ्यार राखण्यांचो आनी शेतकारांचो उत्सव. अशें म्हणटात, पयलींच्या काळार जे कोणागेर गोरवां चड आसतालीं, तांकां चड गिरेस्त अशे मानताले. गावडे समाजांतले लोक एकठांय येवन हो उत्सव मनयताले आनी आजूनय मनयतात. गोंय म्हणटाच आमचें थेट नातें शेतां – भाटां कडेन वळटा आनी शेतांतलीं कामां करपाक शेतकारांक गोरवांचो आदार आनी ताच्या कश्टाची परतफेड करपाक हो उत्सव गांवांनी व्हडा दबाज्यान मनयतात.

दर वर्सा लक्ष्मीपुजेच्या दुसर्‍या दिसा गोरवांचो पाडवो मनयतात. पाडव्याक गोरवांक फक्त सुसेग दिवप. तांकां कसलेंच कश्टाचें काम करपाक दिवप ना. गोंयच्या शेतकारांचो आदार म्हळ्यार गोरवां आनी तांच्या कायम सांगाताची परत फेड करप म्हळ्यार गोरवांची पुजा करून तांकां ताचो मान दिवप हो भावार्थ.

गोरवांची पुजा

गोंयच्या धेंडल्याक शेणा पासून घराचो नकासो तयार करतात. पाडवो म्हणल्यार गोरवांची पुजा करप. पाडव्या दिसा सकाळीं फांतोडेर उठून गोठो धुवन लीप करप, फुलां आनी आंब्याचे ताळे लावन तो सजोवप. दिवाळेक जशी आमी तेल, उटणें लावन न्हातात तशेंच पाडव्याक गोरवांक तेल लावन न्हाण घालतात. न्हाल्या उपरांत गोरवांक हळद – पिंजर लावन ओवाळटात, तांकां फुलांनी सजयतात आनी तांच्या फाटीर रंगबिरंगी चित्रां काडटात. पुजे उपरांत गायच्या गळ्याक दाट पोळे बांदपाचें शास्त्र आसा. हे पोळे खास उकडें तांदूळ आनी उड्डाची दाळ घालून करतात. कांय वेळान ते पोळे काडून घरच्या लोकांक तशेंच शेजार्‍यांक वांटतात.

सत्तरी गांवांतलो धेंडलो

सत्तरी तालुक्यांतल्या होंडा गांवांतलो गांवकार, सतू गांवकार म्हणटा, थंय धेंडलो नाचयनात पूण शेणा पासून घराचो नकासो तयार करतात. तातूंत वेगवेगळ्यो कुडी आनी गोठोय तयार करतात. काट्टांक वीर तोपून गोरवां करून गोठ्यांत दवरतात. तणाचो राखणो करून गोठ्यांत बसयतात आनी बावलेक साडी न्हेसोवन रांदचेकुडींत रांदतात ती दाखयता. ही बावली शेणा पासून तयार करता आनी तिका लुगटान सजयतात. ह्या चित्रांत सांगपाचो हेतू म्हळ्यार राखणो वा गवळी गोरवांक राखता आनी गवळण रांदचेकुडींत जेवण रांदता. वर्सा प्रमाणें गोरवांची आनी राखण्याची राखण म्हूण तिनकात्रेर हो गोठो मोडून एकूच शेणाचो थापो करून गवळण आनी राखण्याक एकठांय बसोवन दिवली वा पणटी पेटयतात. मुखार गांवचे गांवकार अशेंय म्हणटात, दर वर्सा राखण्याक नाल्ल, तांदूळ, आनी कपडो घालून ताचो भोवमान करपाची पद्धत आसा. सांजेवेळार दिवली वा पणटी पेटोवन वर्साची रक्षणाची बघावळ.

वेगवेगळ्यो कुडी कुळ्या, मोल्या गांवाचो वांगडी उमेशबाब नायक आपल्या गांवच्या पाडव्या विशीं म्हणटा, तुळशी मुखार शेणा पासून ते घराची आकृती रचून वेगवेगळ्यो कुडी तयार करतात. तातूंत गोठोय आसता. काट्टांक वीर तोपून तांचीं गोरवां करून गोठ्यांत दवरतात. भातोण्याचो राखणो तयार करता. “भातोणे ” म्हळ्यार भाताचें तण. राखणो गोरवांची राखण करता. दनपारच्या वेळार तांकां जेवणाचें पान दाखयता. पान दाखोवप म्हळ्यार शिवराक जेवणाचो नेवेद्य दाखोवप हाचेर बंधन ना, तर भाजलेलें नुस्तें वा नुस्त्यांचे हेर जिनस धव्या कपड्याक बांदून ताची पोटली त्या गोठ्या मुखार दवरतात, जिका “भुती” अशें म्हणटात. जसो धेंडलो नाचत दारांत पावलो तसो ताका गंद – फूल करून नाल्ल तांदळाची पोड दिवपाची पद्धत आसा. धेंडलो नाचत – गाजत परत वतना जेवणाची भुती घेवन चालीक लागता. “भुती” म्हळ्यार जेवणाची बांदलेली पोटली घेवन चलत रावता. धेंडल्या बरोबर आयिल्ले वांगडी गोठ्यांतलीं गोरवां म्हळ्यार काट्टां पासून तयार केल्लीं गोरवां काडटा, भातोण्याचो राखणो काडून घरार मारता आनी धेंडलो घेवन वचपी मनशाचे फाटीर काट्टी मारता. अशी तांची पद्धत आसा. मुखार उमेशबाब अशेंय म्हणटा, “हालीं अशेंय जाला की आदले जाणटे गेले, भुरगे धेंडलो नाचता खरें पूण ते ‘तळी’ वा ‘भुती’ व्हरपाचे भानगडीक पडना. (‘तळी’ म्हळ्यार नाल्ल आनी तांदळांची पोड) व्हरना म्हण आतां धेंडल्याक फक्त पयशे दितात.”

कांय कडेन फक्त तुळशीच्या सरभोंवतणी काट्टी मांडटात आनी मदीं श्री कृष्ण देवाची मुर्ती दवरतात. हे सगळे आमकां गोंयच्या गांवगिर्‍या वाठारांनी पळोवपाक मेळटा.

आनीक एक गजाल म्हळ्यार पाडव्याक गांवांगांवांनी धेडलो नाचोवपाची प्रथा आसा. कुळ्या, अंत्रूज म्हालांतल्या प्रियोळ गांवांत, तिवर्‍यां एक लांकडाचो देवारो घेवन तातूंन श्री कृष्णाची मुर्ती बसोवन गांवचो मुखेली आनी गांवचे लोक, प्रत्येक घरांत हो धेंडलो घेवन भोंवता. कृष्णाचीच मुर्ती किद्याक घालप? असो प्रस्न जायते फावटीं पडटा. कृष्ण देव गोरवांचो राखणो हे सगळयांकूच खबर आसा आनी त्याच कारणाक लागून धेंडल्या दिसा कृष्णाची मुर्ती घेवन धेंडलो नाचतात. धेंडलो खळ्यांत पावताच धेंडलो गावपाक लागता.

“दे धेंडलो, धेंडल्या पावस शेणलो धेंडल्या आई म्हातारी शेळे उन खाताली आमचो धेंडलो गेलो वांगडी केळ्याचो साली खावन पोट रगडी दिता जाल्यार दिगे मामये रोगडो घुवणायता आटोबर तांदूळ 1 नाल …… दे धेंडलो धेंडल्या पावस शेणलो……”

धेंणलो येता म्हळ्यार पावस सोंपता असो ह्या पदांतल्या पयल्या ओळीचो अर्थ. असो अर्थ आसलो तरी दिवाळेक पावस पडटाच.

जसो धेंडलो दारांत पावताच घरची सवायशीण, जाणें धेंडलो धरला ताचे उदकांत पांय धुवन धेंडल्याक हळद पिंजर ओवाळून पुजा करता. देवाक तांदूळ, गोड, नाल्लाची पोड दितात. सांजेच्या वेळार घरची सवायशीण गोडशे करून सगळ्यांक वाडटात.

कंभारजुवें गांवांतलो धेंडलो

ह्या गांवांत धेंडलो नाचोवपाची पद्धत समान आसली तरी धेंडल्याचे घुमटेक रथाचो आकार तातूंत चांदीची कृष्णाची मुर्ती बसोवन, रथाक गुडयो लायता आनी हनुमान मुर्ती रथार बसोवन धेंडलो घरांघरांनी नाचयत भोंवतात.

धेंडलो भोंवतना प्रत्येक घरांत देवाक दिल्ल्यो पोडी म्हणल्यार तांदूळ, गोड नाल्ल ही सगळी सामग्री एकेच कडेन एकठांयता. एकठांय केल्ली ही सगळी सामग्री दोंगरार व्हरून, थंय चूल घालून एका तोपांत गोडशें करून सगळ्यांक वांटतात. कृष्णाचो प्रसाद म्हूण खावपाक दोंगरार लोक मुद्दाम जमतात. दोंगरार गोडशें रांदपा फाटलो हेतू असो – पयलीं राखणे गोरवांक चरोवंक दोंगरार व्हरताले, थंयच ते किदेंय शिजोवन खाताले. त्याच कारणाक लागून दोंगरार गोडशें रांदपाची पद्धत.

असो हो गोंयच्या वेगवेगळ्या वाठारांतलो गोरवांचो पाडवो जो वेगवेगळे रिती-पद्धतीन मनयतात.

अतिशा सुर्लीकार

#Govancho_Padvo #Padwo #Cattle #Culture #Essay #Goa #Educational