सगळ्यांत पयलीं गजाल म्हणल्यार म्हाका हो विशय खूब आवडलो. कोंकणी म्हणी! कोंकणींतल्यो म्हणी म्हणल्यार पिळग्या पिळग्या सावन कोंकणी भाशेची एक अप्रूप अशी खण. हातूंतल्यान आमकां आमचे जिणेंतल्या गोड, कोडू अणभवांचें दर्शन जाता. कोंकणी म्हणी म्हणल्यार आमचे भाशेंतली एक अप्रूप खण. आमचे संस्कृतायेचो तो आत्मो. म्हणुनूच ह्यो म्हणी म्हणटा आसतना आमकां आमचे संस्कृतायेचीं मुळां दिसतात. म्हजी आवय सडसडीत उलयतना म्हणी, ओपारी वापरता. एक दीस हांव बाजारांतल्यान घरा आयलें, आईन सांगिल्ले कांय नग हाडपाक विसरलें, जाल्यार आई म्हाका दारार म्हणटा, “शणै माम पाट्यार गेलो आनी हात हालयत घरा आयलो” अशी गत जाल्या तुजी. एक दीस आईन घरांत म्हाका किदें तरी काम सांगिल्लें, पूण हांवें तें काम करपाक का कू केलें, कारण म्हाका ice cream खावपाची रूच आयिल्ली. पूण आई दिना जाली. आज्जेक मात कळ्ळें. म्हणून आजे आईन म्हणलें, “आगो दी ताका. जोर रडटा पेजेक. खावून करतलें तें.” जोर रडटा पेजेक! कितली सुंदर म्हण न्ही ही! जोर येता तेन्ना आमकां पेज, निवोळ लागता. हाच्या वयल्यानूच ती म्हण घडल्या.

आमचे कोंकणी भाशेंत राशींनी म्हणी आसात. म्हणींचे कोश आसात. कमलादेवी राव देशपांडे हांची म्हणी फाटली काणी अशीं दोन खंडी पुस्तकां आसात. तातूंत विस्तारान सांगला की म्हणी ह्यो कश्यो घडल्यो. मनोहर पै धुंगट हांचे कोंकणी म्हणी सागर अशें एक सोबीत पुस्तक आसा. तातूंत कितल्योशोच म्हणी आसात. सखाराम बोरकार हांणी म्हणींचें संकलन केलां. सुमार स हजार म्हणी तांचे कडेन आसात. तांचेर तांणी लेख बरयल्यात. पावसाचेर आदारीत आशिल्ल्यो म्हणी, नुस्त्याचेर आदारीत आशिल्ल्यो म्हणी, अवयवांचेर म्हणल्यार नाक, कान, पोट, दोळे हांचेर आदारीत आशिल्ल्या म्हणींचें संकलन तांणी केलां.

दोन दोडयाऱ्याचे तकलेंत तीन फातर, अशी एक सोबीत म्हण. कोणाचें नशीब वायट वा फुटकें आसा अशें सांगपाक जाय जाल्यार ही म्हण वापरतात. हांगा धांवलो, थंय धांवलो, हांगा राटावळी केल्यो, थंय  राटावळी केल्यो, हांगा काडावोडी काडल्यो पूण बाबा ती नोकरी मेळचना. जाल्यार कोणूय म्हणटात, दोडयार्‍याचे तकलेंत तीन फातर. एक दीस म्हाका म्हजे आज्जेन शिटकायलें. म्हाका म्हणलें, “तूं तांच्या मदीं तांचे भानगडींत पड नाका. शेवटी तीं एक जातलीं आनी तूं कुशीन उरतलें. शीत आनी रोस एक जाता. चणो मात भायर पडटा. लक्षान घे.” व्हा! कितली कारेगाद म्हण ही! आमच्या शेजरा एकलो भुरगो रावता. शिक्षण बी सगळें घेतला. पूण काम काय करना. ताका कोण आग्रोय करना. कारण ताचें पिकता दवार आनी शिजता कुंड्यार. पिकपाक पावस लागता आनी शिजपाक कुंडो! आनी हाका तो पुरो जाता. म्हणल्यार, आवय बापूय पयशेकार. हाका जाय तेन्ना जाय तशें दितात. सगळें आयतें जाता. मागीर आनी कसलो कामधंदो! रेड्या पाड्याचें झूज आनी झाडाचेर काळ अशी एक म्हण आसा. रेडे, पाडे झगडटात. तांच्या मदीं धिरयो जाता. लडाय जाता. शिंगांक शिंगां तोपतात. पूण ह्या सगळ्या बोवाळांत झाडां मात मुळासकट हुमटून पडटात. म्हणल्यार जेन्ना दोगजाण झगडटात तेन्ना ताचो वायट परिणाम किदें आसतलो हाची परवा तांकां आसना असो ताचो अर्थ.

पानवेलीच्या धर्मान म्हस्काक उदक – अशी एक म्हण आसा. आदल्या काळांत पोरसांतले पानवेलीक जाणटेली उदक घालताली. पूण कुशीक आशिल्ल्या म्हसकाक मात तें उदक आयतें मेळटालें. म्हणल्यार आमी जेन्ना कोणाचेय बरें करता तेन्ना ताचो असोऽऽ लाब दुसऱ्याक जाता. असो ताचो अर्थ. अश्यो ह्यो आमच्यो म्हणी. कोंकणी म्हणी शाणेपणाच्यो खणी. वापरपाच्यो पावला कणकणीं.

इशानी दत्तराज देसाई

(मुष्टिफंट कोंकणी मंडळ आयोजीत मनोहर पर्रीकार कोंकणी वक्तृत्व सर्तींत वांटेकार जाल्ल्या सर्तकाचें उलोवप)

#proverbs #konkani #sweetness #language #power