– सनथ शैलेश भरणे

23 जून 2024, आयज एका म्हान मनशाची 147वी जयंती आनी तांचें नांव वामन रघुनाथ वर्दे वालावलीकार उर्फ शणै गोंयबाब. तांची वळख कोणाक लिपून उरूंक ना, आमकां सगळ्यांक खबर आसा, ते कोंकणीचे व्हड म्हालगडे, आधुनीक काळांत देवनागरी लिपयेंत कोंकणी साहित्य आनी कोंकणी भाशेची उदरगत पोटतिडकीन करपाचें पयलें वयलें पावल तांणीच मारिल्लें.

गोंयबाबाच्या साहित्यीक योगदानांत लघुकथा, निबंद, कादंबरी, नाटकां ह्या सारक्या विंगड विंगड प्रकारांचो आस्पाव जाता. साहित्य रचतना तांणी केन्नाच एक शैली वेंचलिना, तांणी अनेक प्रकार आपणायले, अनेक क्षेत्रांत ते देंवले, अनेक विशय तांणी आंगार घेतले, देखीक- इतिहास, संस्कृताय, दायज, बाल साहित्य आनी मनरिजवण. भाशेचेर तांचें प्रभुत्व आनी कथा सांगपाची कुशळटाय हाका लागून कोंकणी साहित्याक उंचेलो पांवडो, भास धोक्यांत आशिल्ल्या काळांत लेगीत ते दिवंक पावले. कोंकणी खातीर तांणी केल्ल्या समर्पणाक लागून ती तिगून उरपाक पावली. तांचे विचार वाचून गोंयकारांक तांच्या भाशीक दायजाची जाणीव जावपाक आदार जालो, आनी तातूंतल्यान वामनबाब गोंयकार आनी कोंकणी लोकां मदीं तांचे आवयभाशेचो आनी अस्मितायेचो अभिमान निर्माण करूंक पावले. कोंकणी साहित्यीक भास म्हूण तिची खोलाय तशेच तिची बहुमुखी प्रतिभा दाखयतना फकत मनरिजवणेचें न्हय तर बौद्धीक उत्तेजन दिवपी अशे तरेचें तांचें बरोवप आशिल्लें.

शणै गोंयबाबांचें साहित्य 100 वर्सां आदीं रचिल्लें आसुनूय आयच्या काळाक लेगीत तें तितलेंच सुसंगत आसा हाचो वाचतल्यांक मातूय दुबाय आसचो ना. हांव तर म्हणत की तांचें साहित्य गोंयकारांनी वाचपाची जितली गरज आज आसा तितली ह्या आदीं केन्नाच नाशिल्ली. ताचीं कारणांय आसात.

पयलें कारण-तांच्या तेंपार आक्रमण फकत बरोवपाचो वाचपाचो संबंद येता थंय मेरेनच सिमीत आशिल्लो, आनी ताचो प्रभाव चडशा गोंयकारां मेरेन पावलो ना. मात आज दरेकल्याच्या हातान मोबायल आनी इंटरनेट पाविल्ल्यान हिन्दी, इंग्लीश आनी हेर भाशेंतले इतलें कण्टॅण्ट आमी पळयतात की उलयतना लेगीत आमी ती भास वापरतात हें बऱ्याच जाणांक लक्षांत लेगीत येना.

दुसरें कारण-हालीं तेंपार नवी फॅशन म्हणटा ती पालकच ल्हानपणा सावन इंग्लिशेन उलोवपाचेर भर दितात. कांय घरांनी तर भुरग्यांक कोंकणी भासूच येना.

तिसरें कारण- “स्थलांतरण” गोंयकार/कोंकणी मनीस आपली भूंय सोडून कामाक/शिक्षणाक भायर वतात, कांय जाण परतनात आनी दुसरे वटेन भायलो लोक भर घालतात. हो लोक आमचें काम करपाक येता, आमकां तांची गरज आसा म्हणटकच आमी तेन्ना आमची भास, संस्कृताय कुशीन दवरून लाचार जावन हिन्दी आपणायतात. आनी ते हे भुंयेची संस्कृताय आपणावचे बदला आपली पार्सल घेवन येतात.

चवथें कारण- गोंयकार एकठांय ना, आमी जेवणांत, भाशेंत, न्हेसपांत लेगीत वेगळेपण सोदून काडटात, तें मागीर कशेंय आसूं. जात, धर्म, गांव/वाठार, गिरेस्तकाय, शिक्षण किदेंय दियात आमकां आमी एकमेकां कडल्यान कशे वेगळे हें आमी रोखडेंच सांगतात. ताचें मूळ कारण आमी आमच्या मदलें साम्य पळोवपाची नदर तयार करपाक फाटीं उरल्यात. आनी तो उणाव भरून काडपा खातीर शणै गोंयबाबचें लिखाण वाचप सामकें गरजेचें.

गोंयकार म्हणून, कोंकणी मनीस म्हणून आमची जी अस्मिताय आसा ती जर आमकां तिगोवन दवरपाची आसत जाल्यार आमकां भितर पळोवचें पडटलें, भायर न्हय. शणै गोंयबाब हे पेशांत लेखक वा साहित्यीक न्हय, तेय कामाक लागून गोंया भायर उरले. चडशे मुंबयंत. थंय तांकां दिसून आयलें की गोंयकारच जे थंय स्थायीक जाल्यात ते आपल्याच गोंयकार भावांक उणाक लेखतात, कोंकणींत उलोवपाक लेगीत तांका उणेपण दिसतालें. गोंयच्यान आयिल्ल्याक ते गोंयबाब म्हणून संबोधीत करताले. तेन्ना पयले फावट शणैबाबांच्या मेंदवांतली शीर ताणली. ते असल्यां कडेन मद्दम युक्तीवाद घालपाक लागले. तशे तरेन तांणी गोंयबाब हें साहित्यीक नांव आपणायलें. तांच्या “गोंयबाब” ह्या नांवाक “शणै” हें उतर लागलें. शणैचो अर्थ – हुशार, मात हांगा ताचो वापर देड शाणो वा अती हुशार अशे तरेन जाता हें खबर आसुनूय तांणी तें नांव सकारात्मकतेन इतलें आपणायलें की तांणी एका काळार अपमानाचें आशिल्लें उतर एक ब्रॅण्ड करून दवरलें.

तांणी जेन्ना समजुपाचो यत्न केलो तेन्ना तांकां समजलें कित्याक गोंयकार आनी कोंकणी मनीस फाटीं उरता तें. मुखेलपणान आमी आमचें बरें, जें आमकां सहज येता तेंच उणाक समजून भायर मारतात आनी परखें आसा तातूंत पंडीत जावपाक हात-पांय बडयतात. आमकां जर एक समाज म्हणून वयर सरपाचें आसत जाल्यार गोंयकारांनी कोंकणी भाशेक वयर काडप, गोंयची अस्मिताय समजप, गोंयकारपण समजुवप हें खूब गरजेचें आनी हेच विचार तांणी लोकां मुखार मांडपाक सुरवात केली, तातूंतल्यान तांकां सकारात्मक – नकारातम अशे प्रतिसाद मेळत गेले. ते प्रतिसाद लेखांच्या रुपांतय येवपाक लागले आनी तेन्ना तांकां आपले विचार लेखी स्वरुपांत हाडपाची गरज भासली, ते लेख बरोवपाक लागले आनी तातूंतल्यान तांणी प्रतीपक्षाचे दरेकले म्हणणेक गडगंज आदार दाखोवन ती कितली लटकी हें सिद्द केलें. उपरांत तेच लेख एकठांवन तांणी “कोंकणी भाशेचें जैत” हें पुस्तक लेगीत छापलें. अशा अनेक कारणांच्या योगांतल्यान ते साहित्य क्षेत्रांत पावले.

शणै गोंयबाबाचे बरपावळीक लागून गोंयची संस्कृताय, परंपरा, समाजीक चाली-रिती हांची खोलायेन जाणविकाय मेळटा. ताच्या कथांनी, निबंदांनी, नाटकांनी गोंयचे दिसपट्टे जिणेचें, उत्सवांचें, विधीचें दर्शन घडटा. तांचें साहित्य वाचून गोंयकारांक तांच्या गिरेस्त सांस्कृतीक दायजाची बरी समजूत आनी कदर मेळूंक शकता. शणै गोंयबाब हे समाजाचे खर निरिक्षक आशिल्ले आनी ताचे बरपावळींतय चड करून तिक्ष्ण समाजीक टिप्पणीचो आस्पाव जाता. जातीय भेदभाव, अंधश्रद्धा, गोंयकारांक तोंड दिवपी समाजीक-अर्थीक आव्हानां सारकिल्ल्या प्रस्नांचेर तांणी भर दिलो. तांच्या ग्रंथांतल्यान वाचप्यांक समाजीक नेमांचेर चिंतन करपाक प्रोत्साहन मेळटा आनी प्रगत विचार आनी सुदारणां करपाक प्रेरणा मेळटा.

शणै गोंयबाबाचे विचार, तांचें साहित्य, कोंकणी भास उलोवप्यांक एकवटीत करपी एक शक्त म्हूण आज लेगीत वावुरता, ते आमचे अस्मितायेक बळकट करता आनी गोंयकारां मदीं एकचाराचो वाव वाडोवपाची तांक ते दवरता. कोंकणी साहित्य आनी गोंयचे संस्कृताये खातीर शणै गोंयबाबान केल्लो वावर आनी योगदान खऱ्यांनीच अमुल्य आसा. तांच्या साहित्यान भाशीक, सांस्कृतीक, समाजीक अंतर्दृश्टीचो एक खजानो आसा, जो दरेका गोंयकारान सोदून काडचो. तांची बरपावळ वाचून गोंयकार आपलें दायज तिगोवन दवरूंक शकता, प्रेरणा घेवंक शकता, तरणाटे कोंकणी साहित्य आनी संस्कृतायेचे राखणेंत योगदान दिवपाक तशेंच गोंयकार म्हूण आमच्या फुडारा खातीर वावुरपाक प्रेरणा मेळोवंक शकतात. ताचें जिवीत आनी कामगिरींतल्यान एक व्यक्ती आपले भाशेचेर आनी संस्कृतायेचेर कितलो परिणाम करपाक शकता तें दाखोवन दिलां, जें सासणाक हेरांक तांच्या पावलांचेर पावल दवरपाक प्रेरीत करत रावतलें. ते प्रेरणेंतल्यान गोंयचे अस्मितायेचो आनी संस्कृतायेचो वावर उत्सवाच्या रुपान हांसत खेळत मुखार व्हरपाक नक्की मदत जातली.

शणै गोंयबाबांचीं सुमार 23 पुस्तकां उजवाडाक आयल्यांत, जीं गोवा कोंकणी अकादेमी आनी इन्स्टिट्यूट मिनेझिस ब्रागांझा ह्या संस्थांनी एक करून समग्र शणै गोंयबाब ह्या नांवान 4 खंडांनी परत छापल्यांत. कोणाक खासगी प्रत जाय आसल्यार तीं विकतीं मेळटात. स्वाभिमानी गोंयकारांनी तांचें साहित्य मुजरत वाच्चें अशें आवाहन हांव तुमचे कडेन करतां. तुमी वाचलां जाल्यार हेरांक ताचे बद्दल सांगात आनी वाचूंक ना जाल्यार तुमी वाचतले अशी हांव आस्त बाळगितां. परतून एक फावट शणै गोंयबाबांचे 147वे जयंती निमतान तांकां नमन करतां, तांच्या म्हान आत्म्याक आर्गां ओंपतां.

#shenoiGoembab #konkani