75 वर्सांची म्हजी आजी म्हाका सांगताली, त्या आदल्या गोंयची काणी, माणकुलें सोबीत आमचें गोंय भांगरा वरी लखलखीत. काजू, चुन्नां, काण्णां, जांभळां, जगमांनी भरिल्लें. दोंगर शेतां भाटांनी धोलताले माड, थंड शितळ वारें, सरभोंवतणी आशिल्ले. झाडां-पेडां दोंगरा येदीं दर्याचीं ल्हारां, भांगराळीं सुर्याचीं किर्णां, तांबडी गोंयची पिकाळ माती, सोबीत फुलांचो परमळ, ताचे अदीं-मदीं भोंवपी विंगड रंगांचे फुलपाखे, असो ओडलायणो देखाव ती सदांच उगडास करताली.

अशी ती म्हाका सांगताली आपल्या गांवची काणी. काळ तो आदलो ल्हान-ल्हान घरांचो, कुळांत सांवार नातरांचो. चान्न्या राती सोप्यार बसून जाणटी आजी सांगताली भुरग्यांक काणी. ल्हान ते गांव आनी सादे ते  गांवचे लोक, कश्ट करून एकचारान मोगान जियेताले. “जेवली?” “च्याव पिली?” अशें म्हणून विचारून एकामेकांची खबर घेताले. पेट्रोलाचे दिवे रातच्या वेळार घराक उजवाड हाडटाले. रांदनीचेर जेवण शिजतालें. दीसभर काम करून, रातच्या वेळार बसून पुराय कुटुंब सांगाता सांगाता जेवतालीं. पुरसांव, परबो सोयऱ्या-दायऱ्या सांगाता सोबयतालीं. कुटुंबा सांगाताक फकांडां-गजाली करून मजेन दीस सारतालीं.

तांदळाची भाकरी, पेज, शीत-कडी खावन घट्ट आसलो तो लोक. पाचवींचार शेतां, हारशा सारखें नितळ उदक, तातूंत पेंवपी तीं नुस्तीं, पळोवन मन सामकें फुलून उठ्ठालें. फांत्या पारार कोंब्या सादार, उठून चलतालीं. शेताच्या बांदार घेवन पेजेचो बुडकुलो आपल्या माथ्यार शेतांत तीं वावुरतालीं. दर एकल्याच्या पोरसांत काजू, आंबो, केळीं, पोपाय, पणसाचीं झाडां. माड तर सगल्यांगेर आसतालोच. गुलाब, आबोलीं, रोजां, दशीण, मोगरीं अशा फुलांनी तीं आपलें आंगण सोबयतालीं. तरेकवार भाजी, फळां स्वता रोवन खातालीं. तांचें आरोग्य बरें उरतालें. तीं सगले कडेन चलून भोंवतालीं देखून तांची भलायकी बरी उरताली. दोतोरागेर तीं चडशीं वचनासलीं. घरांत गांवटी वखदां करून तीं घटमूट आसतालीं.

रेंदेर, पदेर, शेतकार, दुदकार, खारवी हे सकाळ फुडेंच कामाक लागताले. सकाळ फुडें उठून रेंदेर चडटालो माडार काडूंक तो माडाची सूर. गरम – कडक पाव घेवन येतालो पदेर, शेतकार वसतालो आपलें शेत रोपूंक हुनहुनीत गायचें दूद काडटालो दुदकार. खारवी आपलें व्हडें घेवन देंवतालो न्हंयेंत. ताजें फडफडीत नुस्तें घेवन येतालो.

गोंयांत पांच म्हयने पावसाचे जाल्यार चार म्हयने थंडायेचे आनी तीन म्हयने गरमीचे. पावसाच्या तेंपार वादळ – मोड जाता तेन्ना जिवाक आकांत येतालो. न्हंयो, व्हाळ, खारज, बांयो उदकांत भरून ओततालीं, दर्या मोटो खळखळ आवाज करतालो. मळबांत काळीं कुपां चक-चक करून वीज मारताली, “गड – गड” करून घडघड वाजतालो. वाऱ्याच्या नेटान माड धोलताले. केन्ना उमटून पडत अशें दिसतालें. घोग्यांनी पडटालो पावस आनी ताचे अदीं-मदीं आयकूंक येतालो तो डरांव – डरांव आवाज.

उपरांत येतालो शिंयाचो काळ. सकाळ फुडें भायर वचून काम पळयल्यार कांयच दिसनासले कारण पुराय वाठार दंवाच्या खाक्यांत लिपिल्लो आसतालो. घरा भायर सरल्यार आंगाक कडकडो सुट्टालो. रुखा मुळांत बसून शेजारी धुवरी घालून हात शेकताले.

मागीर गिमाचो काळ सुरू. भुरग्यांचे आवडीचो रुतू. आंबे, काजू, बिबे, बोरां, तोरांचो काळ. म्हजी आजी म्हाका सांगता आसतना, म्हजी आवय जाप घालीत आपल्या भुरग्यापणांतली गजाल सांगपाक लागली. तो काळ सुटयेचो आसलो. सगळीं भुरगीं एकठांय जावन दोंगरार चलतालीं. काण्णां, चारां, बोरां, चुन्नां, काजू, बिबे खातालीं. चिंचेबोटांचो उगडास केल्यार अजून तोंडांक उदक सु‌ट्टा अशें ती म्हणटाली. मायाचे सुटयेंत सोयर्‍यां – दायर्‍यांगेर रावपाक वचप. व्हाळांत पेंवपाक वचप. फुलां पुंजावन माथ्याक माळप. लोगोर्‍यो, मिठांनी, कोनशांनी खेळ खेळप. आख्खो वाडो एकठांय येवन पिकनिकेक वेळेर वचप. कोलवा, कळंगूट दर्यावेळांचेर एक सांज सारप.

आदले ते लोक सामके भावार्थी. आयतारा मिसाक वचपी. शुक्रारा दर्गांत वचपी आनी सणा-परबांक वा जात्रेक देवळांत वचपी हे लोक. चवथ, नाताळ, ईद अशा परबां वेळार धर्म, जात-पात कडेक सारून एकामेकांगेर वचपी गोंयकार. आयज पसून तें आदलें गोंय कांय गांवांनी उरलां. गोंयचें हें दायज, ही परंपरा अशीच टिकून दवरुया. तंत्रगिन्यान आनी हेर संस्कृताय आपणावया पूण आमची संस्कृताय विसरुया नाका.

मेलिटा रोड्रीगीश, इन्फन्ट जिजस हायर सेकंडरी स्कूल, कोलवा