30 मे 1987 ह्या दिसा केंद्र शासीत प्रदेश आशिल्ल्या आमच्या माणकुल्या गोंयाक घटकराज्याचो दर्जो मेळ्ळो! हो दीस खरो भोव म्हत्वाचो, मात गोंयांत ताचो जाय तितलो गाजो-वाजो जायना. शेजारच्या खंयच्याय राज्यांत वचून पळयत जाल्यार थंय – सरकारी सुटी, अनेक सरकारी/खासगी कार्यावळी, शाळा/म्हाविद्यालयांनी कार्यावळी, मॉलांनी सजावट तशेंच सामान्यांतल्या सामान्य लोकां मदीं लेगीत आपल्या राज्याचो उत्सव मनोवपाची उमेद दिश्टी पडटा. मात इव्हॅण्ट करपाक फामाद आशिल्लें गोंय आपल्याच राज्याचो राज्योत्सव मनोवपाक फाटीं उरता. ताचें करण आमकां घटकराज्य दर्जो मेळिल्ल्याचें म्हत्वच खबर ना.
आमकां गोंयकारांक कार्यावळी करपाक व्हडलें कांय न्हय. आमचे कडेन कांय खिणांक खातीर कोटी मोडपी लोकय आसात (ते पयशे भलत्याच्याच कश्टाचे आसना), तशेंच रुपया मोडिनासतना लेगीत बर्यांत-बर्यो कार्यावळी-फेस्तां करपी लोकय आमचे कडेन आसात. म्हणटकच उमेदीचो कसलोच उणाव ना मागीर जालां तरी कितें? निव्वळ अज्ञान आनीक कांयच न्हय. सगळे करूं येता मात मातये बद्दलचो मोग अज्ञान पांघरून जागोवप कठीण. आमी जागृत नागरीक, आमकां तें अज्ञान सोबना, म्हणून येयात आमी तरी घटकराज्याचें म्हत्व जाणून घेवया.
घटकराज्य मेळ्ळें म्हणजें नमकें कितें जालें? गोंयकारांचो फायदोच फायदो जालो! पयलो फायदो, राज्य सरकाराचे निर्णय प्रकियेंत अधिकार वाडले, केंद्र शासीत प्रदेशांत राज्याच्या सरकारा कडेन बर्याचशा खात्यांचेर निर्णय घेवपाक मर्यादीत अधिकार आसतात. दुसरो फायदो, स्वायत्तता (autonomy) वाडली. तिसरो फायदो, प्रशासनाचो वेग वाडलो. चवथो फायदो कायदे / प्रकल्पांच्यो फायली दिल्ली वचपाच्यो बंद जाल्यो. पांचवो फायदो गोंयचे उदरगतीचे नवे मार्ग उक्ते जाले. हे पांच मेजून दाखयल्यात ते फकत मुखेल फायदे, आनिकूय बारीक-मोटे जायते फायदे आसात.
पूण हांगा आमकां एक प्रस्न पडूंक जाय तो असो, इतलो जर म्हत्वाचो हो घटकराज्याचो दर्जो जाल्यार गोंयकारांच्या फायद्याचो आसुनूय मुक्ती उपरांत 25 वर्सांनी कसो आनी कित्याक मेळ्ळो आमकां हो दर्जो? तर जालें अशें – 4 फेब्रुवारी 1987 दिसा गोंयचे विधानसभेन तेन्नाचे मुख्यमंत्री प्रताप सिंग राणे हांणी “गोंय राजभास अधिनेम 1987” पारीत केलो. तातूंतल्यान देवनागरी लिपयेंतली कोंकणी ही गोंयची राजभास जाली. हाचे उपरांत रोखडेंच 3 म्हयन्यांच्या काळा भितर गोंयाक घटकराज्याचो दर्जो मेळ्ळो! हो योगायोग नाशिल्लो, स्वातंत्र्य पुरायेन मेळोवपा खातीर शासन देशी भाशांनी चलप गरजेचें आशिल्लें, आनी तें शक्य करपाक भारत सरकारान ब्रिटीशांनी तयार केल्ले शासकी प्रांत (प्रोवींस) काडून भाशेच्या आदाराचेर राज्या तयार करपाचो निर्णय घेतलो आनी “राज्य पुनर्गठन अधिनेम 1956 ” पारीत केलो. आनी म्हणुनूच गोंयची भाशा खंयची हाचेर निर्णय जाले बगर खंयच्याच केंद्र सरकाराक गोंयाक घटकराज्याचो दर्जो दिवप शक्य नाशिल्लें. आनी तो निर्णय आमी, म्हणल्यार गोंयच्या सरकारानूच घेवपाचो आशिल्लो. हाचो संदर्भ आमकां मेळटा तो असो, गोंया खातीर घटकराज्याचो दर्जो मागूंक गेल्ल्यांक सर्गेस्त राजीव गांधी जे तेन्ना प्रधानमंत्री आशिल्ले, तांणी स्पश्ट केल्लें – “तुमी आदीं राजभाशेचो प्रस्न जाग्यार घालात, उपरांत घटकराज्याचो दर्जो दिवपाची जबाबदारी म्हजी.”
गोंयची राजभाश कोंकणी जावची म्हणून कोंकणी लोकांनी गोंयांत चळवळ उबारली. 555 दिसांचें आंदोलन करचें पडिल्लें. ताचे उपरांत शेवटाक गोंय सरकारान राजभास अधिनेम पारीत केलो. आनी सर्गेस्त राजीव गांधी हांणी आपलें दिल्लें उतर पाळ्ळें. म्हणून तर कोंकणी राजभास जावप आनी तीन म्हयन्यां भितर घटकराज्याचो दर्जो मेळप हो योगायोग नाशिल्लो हें सिद्ध जाता.
कोंकणीच्या जाग्यार मराठी जर आमची राजभास जाल्ली जाल्यार 1967 सांत जनमत कौल म्हणजे ओपिनियन पोला वेळार जोडिल्ल्या जैताचेर आमी उदक सोडपाचें. कारण येदें व्हड मराठी राज्य शेजराक आसतना आनीक एक बारीक मराठी राज्य तयार करप केंद्र सरकाराक पटचें नाशिल्लें, कारण तशें जायत जाल्यार देशाच्या हेर वाठारांतल्यान तश्याच तरांच्यो मागण्यो येवंक लागतल्यो आशिल्ल्यो, आनी तशें जायत जाल्यार मोट्या कश्टांनी एक केल्ल्या ह्या राष्ट्रांत परत फूट पडपाचो धोको आशिल्लो.
अशे तरेन मेळ्ळो गोंयाक घटकराज्याचो दर्जो. विशय उरता तो इतलोच की जे कोंकणीन आमकां घटकराज्य दिलें, तिचे खातीर आमी कितें करतात? घटकराज्य मेळोवन लागीं लागीं 4 दसकां जायत आयलीं, ह्या काळांत आमकां मेळिल्ल्या अधिकारांचो कितलोसो उपेग आमी करपाक पावल्यात? कांय आमी उणे पडल्यात? हाचो नियाळ दर एकल्यान घेवचो पडटलो. तशेंच फुडाराक ह्या घटकराज्याचें कशे तरेन आमी भांगर करूं येता हाचेर खोलायेन विचार करचो पडटलो. नाजाल्यार आमची गत “खंय गेलो, खंय ना, कितें हाडलें, कांय ना” जावपाक वेळ लागचो ना. तुमी तें जावंक दिवचे नात अशी आस्त हांव बाळगितां आनी तुमकां सगल्यांक गोंय घटकराज्य दिसाचीं परबीं दितां.
#statehood #goa #essay #article #language #culture #identity
Contributed by Sanath S. Bharne